Doorgaans hebben we het wat te druk om veel tijd vrij te kunnen maken voor reflectie, maar omdat een organisatie maar een keer haar vijfde verjaardag viert: hoe is het De Coöperatie sinds 2016 vergaan, en hoe ziet de toekomst eruit?
De Coöperatie is in 2016 opgericht door Teun Gautier, Jan-Jaap Heij, Klaske Tameling, Gyurka Jansen en Jaap Stronks om freelance journalisten te ondersteunen bij hun werk. Dat kan zijn in de vorm van het werven van (collectieve) opdrachten, bij het vinden van nieuwe verdienmodellen, inclusief het gezamenlijk exploiteren van media, en in de vorm van ondersteunende dienstverlening op het vlak van huisvesting, (financieel) advies, gezamenlijke inkoop van diensten als verzekeringen, opleiding en zakelijke ondersteuning bij door freelancers (of ons) opgestarte projecten, en directe financiële ondersteuning van freelancers.
De Coöperatie onderscheidt zich daarmee van organisaties als de NVJ en De Auteursbond sectie journalistiek, die zich primair richten op de rechtspositie en arbeidsvoorwaarden van (freelance) journalisten en (collectieve) onderhandelingen daarover. Er is een zekere overlap in activiteiten, bijvoorbeeld waar het gaat om opleidingen, maar grosso modo lichten we het verschil doorgaans toe als: de NVJ en de Auteursbond zijn er voor je positie, De Coöperatie is er voor je werk.
Een deel van de diensten van De Coöperatie is sinds 2019 is ondergebracht in Reporters Online, met name waar het om techniek, nieuwe/non mainstream verdienmodellen en publishing support gaat. De Coöperatie is voor 55% aandeelhouder van Reporters Online, in dit verslag worden de twee organisaties als een geheel beschouwd.
Zoeken naar toegevoegde waarde
Bij aanvang waren er vanuit De Coöperatie veel ambities, op hoofdlijnen zijn die te onderscheiden in drie mogelijke richtingen waarmee de toegevoegde waarde gemaximaliseerd zou kunnen worden.
- Collectief opdrachten werven voor freelancers, om daarmee hun onderhandelingspositie tegenover opdrachtgevers te versterken;
- Het zelfstandig beheren van media, waarbij De Coöperatie optreedt als exploitant en uitgever, om zo binnen de eigen organisatie freelancers meer kans te geven op een betere beloning voor hun werk;
- Een pakket van ondersteunende dienstverlening zoals hierboven omschreven.
Alledrie zijn gaande de vijfjarige geschiedenis van De Coöperatie verkend, gaandeweg is het accent op de derde ontwikkelingsrichting komen te liggen. In 2016 en 2017 is zeer uitgebreid bekeken of er in het mediaveld belangstelling was voor een organisatie waarmee collectieve opdrachtcontracten konden worden afgesloten. Dat bleek nadrukkelijk niet het het geval. De mediamarkt bewoog toen, en inmiddels nog meer, richting een consolidatie waarbij een groot deel van de markt in handen is van twee partijen, DPG en Mediahuis. Beide bedrijven regelen hun zaken, ook met freelancers, ‘in huis’, en zijn niet van zins daar derden bij te betrekken. Dit omdat ze het niet nodig hebben en omdat ze de kosten maximaal willen beheersen.
In 2018 is een serieuze poging ondernomen om te komen tot een eigen media-exploitatie, in de vorm van verkenningen van samenwerkingsmogelijkheden met een aantal uitgeverijen/titels. De gesprekken hebben, om diverse redenen, geen daadwerkelijk vervolg gekregen. Ook omdat het aantal titels dat zich voor een dergelijke samenwerking leent in Nederland beperkt is, heeft media-exploitatie voor De Coöperatie sindsdien geen prioriteit meer. Onze ambitie op dit terrein zou zijn om een model neer te zetten waarbij journalisten middels een gezamenlijke coöperatie (mede-)eigenaar zijn van media-titels. Enerzijds omdat ze daardoor mee kunnen delen in de opbrengsten van exploitatie, maar ook omdat we denken dat de maatschappelijke meerwaarde van journalistiek op langere termijn het best geborgd kan worden door makers mede-eigenaar van media te maken. Dat is een sterkere garantie voor met name de onafhankelijkheid van betreffende media. Zo’n model leent zich het best voor toepassing in media met een maatschappelijke uitstraling en een rol in het publieke debat, meer dan in bijvoorbeeld lifestyle-magazines. Het aanbod van zulke titels, zeker titels die niet zijn ondergebracht bij de grote twee uitgeverijen, is inmiddels zeer beperkt. Er valt dus niet zo veel meer samen te werken, in ieder geval nu niet.
Bijkomend probleem is dat we hebben vastgesteld dat een model van coöperatief eigenaarschap in de markt geen brede steun krijgt. Bij bestaande uitgeverijen/titels niet, maar ook bij de journalisten die in een dergelijk model eigenaar zouden zijn niet. Opvallend is bijvoorbeeld dat een aantal nieuwe titels die het afgelopen decennium zijn gelanceerd c.q. Waar heden sprake is van lancering niet voor een model van collectief eigenaarschap kiezen. De initiatiefnemers, veelal afkomstig uit de journalistiek, kiezen ervoor zelf eigenaar van hun idee te blijven.
De toegevoegde waarde van De Coöperatie zoeken we daarom nu in een breed pallet van ondersteunende diensten voor freelancers. Wel exploiteren we een eigen magazine voor gevluchte journalisten, RFG Magazine. Dat is er deels op gericht hun stem in het publieke debat te laten horen, en zo bij te dragen aan de diversiteit van het medialandschap, en deels ook om een bijdrage te leveren aan hun integratie op de journalistieke arbeidsmarkt. Het gaat RFG goed, zo goed zelfs dat we het sinds kort hebben verzelfstandigd in een afzonderlijke stichting.
Dienstverlening
De Coöperatie heeft nu 647 leden. Deels dubbelleden in samenwerking met de NVJ, deels geassocieerde leden via de Auteursbond, Reporters Online en de VVOJ, deels zelfstandige leden.
De Coöperatie heeft op dit moment een parttime freelance medewerker voor marketing- en community management werkzaamheden. Daarnaast is er een freelance developer werkzaam voor de organisatie. Werkzaamheden vanuit Reporters Online worden vanuit Reporters Online gedaan en uit de daar gegenereerde omzet betaald. Het bestuur van De Coöperatie, bestaande uit drie leden, werkt onbezoldigd.
We bieden onze leden een groot aantal diensten aan, hieronder onderscheiden in diensten die vooral vanuit De Coöperatie worden verzorgd en diensten die vooral door Reporters Online worden verzorgd. Voor de goede orde nogmaals: dat onderscheid is aan de voorkant zichtbaar, aan de achterkant opereren beide organisaties veelal gezamenlijk.
Primair De Coöperatie
- We hebben op dit moment in onze werkruimte aan de Gaasterlandstraat zo’n 30 huurders. Deels freelancers, deels collectieven van freelancers, deels kleine mediabedrijven. Tot de corona-epidemie waren dat er twee keer zo veel. Een tiental freelancers huurt regelmatig een flexplek voor één dag. Veel Coöperatie-leden komen af en toe een dagdeel werken (onderdeel van het aanbod voor leden).
- We ondersteunen freelancers bij de zakelijke exploitatie van grotere projecten. Een voorbeeld is de site Freelancevoorwaarden van Nick Kivits, die we terzijde staan met marketing, techniek en fondsenwerving.
- Rechtstreekse financiële ondersteuning van freelance journalisten en fotografen in de vorm van werkbeurzen van de door De Coöperatie opgerichte stichting Matchingfonds. In 2020 en 2021 verwachten we middels deze stichting ongeveer 150 tot 200 werkbeurzen te kunnen verschaffen. Het Fonds is een zelfstandige stichting onder voorzitterschap van NVJ-secretaris Thomas Bruning.
- Werving van (individuele) opdrachten. We hebben een sprekersbureau, dat een tiental malen per jaar boekingen van freelancers voor dagvoorzitterschappen en expertsessies verzorgt (in corona-tijd was dat lastig, het trekt nu weer aan). Leden van De Coöperatie werken (betaald) als buddy bij RFG Magazine voor de begeleiding van gevluchte journalisten.
- Gezamenlijke inkoop van diensten. Het gaat dan om bijvoorbeeld belasting- en boekhoudkundig advies en collectieve verzekeringen, bijvoorbeeld een goedkope AOV-verzekering via Common Easy.
- We organiseren diverse expertise workshops voor leden (heden via Zoom) en hebben een opleidingstraject voor onderzoeksjournalisten in samenwerking met The Investigative Desk , waarin we jaarlijks 8 tot 10 journalisten een zeer intensieve onderzoekstraining geven.
Primair Reporters Online
- Non mainstream verdienmodellen. Het gaat daarbij om eigen verkoop van werk door freelancers via Blendle en donatie-en crowdfundingmodellen. Hier doen honderden freelancers aan mee. In extreme gevallen kunnen ze van de exploitatie van hun eigen werk leven.
- Publishing support. We ondersteunen independent media bij hun exploitatie, met techniek, back end services en fondsenwerving.
- Technische ondersteuning, in de vorm van websites en daaraan gerelateerde diensten. We maken en hosten inmiddels 152 sites voor journalisten, er komen er 5 per maand bij. Op deze sites zijn ook de verdienmodellen die we vanuit Reporters Online aanbieden (Blendle, donaties, crowdfunding) geïnstalleerd.
Gebruik
Kern van de activiteiten van De Coöperatie is het gebruik en de exploitatie van een werkruimte. In deze ruimte kunnen journalisten werken, we houden er bijeenkomsten, trainingen en opleidingen. Een andere veelgebruikte dienst zijn de werkbeurzen van het Matchingfonds. Strikt genomen is dit geen activiteit van De Coöperatie, wel is de stichting waar de werkbeurzen onder vallen door ons opgezet en verzorgen wij de infrastructuur en de administratie van de regelingen (toekenningen en afwijzingen, uitbetaling, verslaglegging). De werkbeurzen zijn beschikbaar voor alle freelance journalisten (beeld en tekst), in totaal zullen in 2020 en 2021 ongeveer 150 tot 200 freelancers van de werkbeurzen gebruik kunnen maken.
Van de projectondersteuning die we verzorgen wordt in kwantitatieve zin niet veel gebruik gemaakt, het gaat om grotere projecten waarvan we er niet al te veel tegelijk kunnen uitvoeren. Het gaat ook vaak om grotere bedragen, We kunnen daarmee slechts selectief waarde toevoegen, maar het gaat dan wel om grote toegevoegde waarde. Waarmee deze projecten ook in onze eigen exploitatie een rol spelen.
Voor gezamenlijke inkoop van diensten en producten bestaat, anders dan we oorspronkelijk verwacht hadden, weinig belangstelling. Aan de AOV-regeling met Common Easy nemen enige tientallen leden deel, voor een gezamenlijke pensioenregeling bleek geen belangstelling, net als voor fiscaal advies. We hebben daarop besloten om hier niet meer zelfstandig groot op in te zetten maar leden wanneer nodig door te verwijzen naar de NVJ (die een aantal leden-services heeft).
Het netwerk van Reporters Online is wat groter dan dat van De Coöperatie, daar participeren in totaal ongeveer 1000 journalisten in, waarvan zo’n 200 redelijk tot zeer actief (niet iedereen die deelneemt aan Reporters Online is ook lid van De Coöperatie, al is er veel overlap). Van hen hebben er velen ook een website via RO – dit is een van onze snelst groeiende activiteiten. De meeste eigenaren van sites maken ook gebruik van de Blendle- en donatiemodellen van Reporters Online.
Verdienvermogen
Het gemiddelde jaarinkomen van een freelance journalist is ongeveer 24.000 euro. De Coöperatie en Reporters Online zijn mede opgericht om die omzet te verhogen, en na vijf jaar van activiteiten is het interessant om te bekijken in hoeverre we daarin zijn geslaagd. Onze diensten worden gebruikt, maar voegen ze ook verdienvermogen toe?
In totaal participeren, zie ook het overzicht hierboven, nu ongeveer 1000 freelance journalisten in het gezamenlijke netwerk van De Coöperatie en Reporters Online, waarvan ongeveer twee derde in enigerlei vorm lid is De Coöperatie. Ruwweg zijn die gebruikers onder te verdelen in drie ‘schillen’:
- Zeer intensieve gebruikers, die bij ons huren dan wel op grote schaal gebruik maken van de verdienmodellen van Reporters Online dan wel deelnemen aan door hen zelf of door ons gestarte projecten. Veelal zijn dit ook de freelancers die geboekt worden via het sprekersbureau en waar we (op individuele basis) opdrachten voor werven. Deze mensen profiteren maximaal van het werk van De Coöperatie, en participeren zelf ook het meest. In totaal gaat het om ongeveer 50 mensen. De opbrengst die ze uit hun participatie halen ligt tussen de 2000 en 5000 euro per jaar, waarbij is meegerekend de besparing die ze op hun kantoorkosten realiseren door ons aanbod van goedkope werkruimte. Deze mensen maken veelal ook gebruik van de Common Easy-AOV verzekering. In een aantal gevallen gaat de opbrengst boven de 5000 uit, met name bij freelancers die zeer succesvol zijn bij het werven van donaties en gebruik maken van onze crowdfundingsdienst.
- Geregelde gebruikers. Zij maken vaak ook gebruik van bovenstaande diensten, maar in mindere mate dan intensieve gebruikers en met minder succes. Ze komen verder af en toe langs op kantoor, nemen deel aan workshops en bijeenkomsten. Veel van hen hebben inmiddels ook een door ons gemaakte website. Het gaat in totaal om ongeveer 200 freelancers. De opbrengst van hun participatie bedraagt tussen de 500 en 2000 euro per jaar.
- Incidentele gebruikers. Dat zijn er ongeveer 750. Ze plaatsen af en toe content op Reporters Online, sommige van hen hebben een website met donaties, ze nemen incidenteel deel aan bijeenkomsten van De Coöperatie. De opbrengst van hun participatie bedraagt tussen de 100 en 500 euro per jaar.
Het succes van participatie in een organisatie als De Coöperatie is voor een deelnemer daarmee in belangrijke mate afhankelijk van de vraag hoeveel hij of zij er zelf aan tijd en energie in stopt. Wij hebben de afgelopen vijf jaar bewezen dat we voor freelancers die daartoe bereid en in staat zijn het verdienvermogen fors kunnen verhogen, met tussen de 10% en 25% van de gemiddelde jaaromzet.
We concentreren ons de laatste jaren op de leden die intensief van onze diensten gebruik maken, en willen die groep de komende jaren uitbreiden. We streven er inmiddels, na de verkenning van mogelijkheden in de eerste jaren, naar een community te zijn met zeer actieve leden/huurders, meer dan een organisatie met vooral zo veel mogelijk leden. In dat verband hebben we in 2020 ook nadere afstemmingsafspraken gemaakt met de beroepsorganisatie NVJ, die vanuit haar aard wel naar een zo groot mogelijk aantal leden streeft.
Exploitatie De Coöperatie
De Coöperatie wil een organisatie zijn die de verdienmogelijkheden voor haar leden verbetert en daarbij zelfstandig voldoende inkomsten genereert om niet afhankelijk te zijn van structurele overheids- of private subsidies. Ook mag het aandeel van projectsubsidies en -bijdragen niet te groot zijn. Veel van de projecten die we samen met leden organiseren worden deels met projectsubsidies gefinancierd, waarbij we onderling naar rato van geleverd werk aanspraak maken op de beschikbare financiering. Doorgaans gaat het om een verdeling van ruwweg 75% voor de initiatoren/dragers van het project en 25% voor De Coöperatie voor ondersteuning, marketing, fondsenwerving etc.
Ons streven is dat dergelijke projectsubsidies in totaal niet meer dan 25% van de exploitatie van De Coöperatie uitmaken, zodat we jaarlijks relatieve zekerheid hebben over 75% van onze inkomsten en daarmee ook voldoende zekerheid en tijd om jaarlijks een aantal nieuwe projecten te kunnen starten.
In 2021 ziet onze omzetverdeling er globaal als volgt uit. Een derde van onze inkomsten komt rechtstreeks van leden: met name huuropbrengsten, in mindere mate contributie en commissie-opbrengsten op individuele opdrachten en inkoopdeals. Dit is in lijn met onze focus op de huurders community. Een derde wordt gegenereerd door de verdienmodellen en bijbehorende websites van Reporters Online. Een derde komt direct of indirect uit projectfinancieringen..
Daarmee voldoen we nog niet helemaal aan de ambitie om voor maximaal 25% afhankelijk te zijn van projectfinanciering. Wel is het zo dat alle benodigde projectfinanciering voor 2021 en 2022 inmiddels zeker is gesteld, wat ons de tijd geeft om de exploitatie de komende jaren verder te stabiliseren. Geconsolideerd waren De Coöperatie en Reporters Online in 2020 break even (als afzonderlijke organisaties overigens ook). We verwachten ook in 2021 en 2022 op break even niveau uit te zullen komen. Beide organisaties zijn geheel schuldenvrij.
Toekomst
Voor de toekomst verwachten we dat de positie van freelance journalisten onder druk zal blijven staan. De mediamarkt krimpt, wat betekent dat er voortgaande consolidatie zal zijn, ook op Europees niveau. De positie van freelancers tegenover een beperkt aantal grote opdrachtgevers is per definitie zwak, ook wanneer organisaties als de NVJ succesvol zullen blijken in hun pogingen daar tegenwicht voor te bieden door middel van collectieve tariefonderhandelingen en de invoering van een fair practice code.
De tijdgeest is er naar dat verwacht mag worden dat pogingen voor tariefsverbetering van freelancers meer dan de afgelopen decennia in enige mate succesvol zullen zijn, tegelijkertijd zijn de mogelijkheden voor betere beloning (voor opdrachtgevers een extra kostenpost) in een krimpende markt onvermijdelijk beperkt.
Freelancers reageren daar (wereldwijd) in toenemende mate op door collectieven te vormen die het voor hen mogelijk maken effectiever en tegen een betere beloning te werken, door producties over meerdere afnemers te spreiden, ook internationaal, en door niet-traditionele fondsen te werven (bij private fondsen, maar ook via verkoop van eigen werk en crowdfunding en donaties).
De Coöperatie/Reporters Online is in Nederland een belangrijke exponent van die trend, waarbij we ons onderscheiden doordat we een collectief vormen dat andere collectieven (en afzonderlijke journalisten) bedrijfsmatig ondersteunt. We zijn geen uitgever of productiehuis, we zijn een faciliterende organisatie die autonome (collectieven van) makers ondersteunt. We doen dat zoals boven beschreven, en zullen dat de komende jaren voortzetten. Dat moet ook tot een groei van het intensieve gebruik van onze diensten leiden, en daarmee tot meer middelen die ons in staat stellen door te groeien als organisatie.
Groeimogelijkheden zien we de komende tijd voornamelijk op de volgende twee terreinen:
- De community van huurders/actieve leden. In coronatijd heeft de omzet op dit punt behoorlijk onder druk gestaan. Inmiddels trekt het aantal huurders aan en verwachten we in de loop van een jaar terug te kunnen komen op een omzet vergelijkbaar met die voor corona. We verwachten dat dit ook mogelijk zal zijn in de nieuwe ruimte die we binnen nu en een half jaar zullen betrekken.
- De verdienmodellen van Reporters Online, met name crowdfunding/donaties. De afgelopen jaren zijn die sterk gegroeid. De bruto omzet (het totaal opgehaalde bedrag voor auteurs) verdubbelt vanaf 2018 elk jaar. Deze modellen zijn schaalbaar met marginale meerkosten en vinden geleidelijk ingang bij een groeiende groep journalisten. Vanaf herfst 2021 gaan we deze activiteiten meer zichtbaarheid geven – het model is relatief onbekend doordat er maar beperkt sprake is van een gezamenlijk ‘platform’ zoals Voordekunst dat is en zoals Yournalism dat ooit was. De meeste bedragen komen namelijk binnen via de websites van de betrokken journalisten zelf, en dat is ook wenselijk. Wel hebben we extra marketingactiviteiten ingepland voor najaar 2021 om het model meer bekendheid te geven.
Daarnaast zullen we onze projectondersteunende en -beheer activiteiten voortzetten en waar mogelijk uitbreiden. Tot slot zal 2021 en deels ook 2022 voor ons in het teken staan van omvangrijke beheerwerkzaamheden voor het Matchingfonds.